Afyon Kocatepe Üniversitesi (AKÜ) Kocatepe-Büyük Taarruz Uygulama ve Araştırma Merkez Müdürlüğü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkez Müdürlüğü ile Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölüm Başkanlığının ortaklaşa düzenlediği “98. Yılında Mudanya Ateşkes Antlaşması ve Önemi” adlı sanal panel gerçekleştirildi.
AKÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölüm Başkanı Prof. Dr. Gürsoy Şahin’in moderatörlüğünü yaptığı panelde, Kocatepe-Büyük Taarruz Uygulama ve Araştırma Merkez Müdürü Prof. Dr. Sadık Sarısaman ile Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkez Müdürü Prof. Dr. Ahmet Altıntaş konuşmacı olarak yer aldı.
Çevrimiçi olarak düzenlenen panelin moderatörlüğünü yapan Prof. Dr. Gürsoy Şahin, Türk istiklal harbi açısından son derece önemli olan ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin ilk siyasi zaferi olarak kabul edilen Mudanya Mütarekesi’ni hatırlatmak amacıyla 98. Yılında Mudanya Ateşkes Antlaşması ve Önemi adlı sanal bir panel düzenlediklerini ifade etti. Büyük Taarruz’un zaferle sona ermesinin ardından İtilaf Devletlerinin, Türkiye Büyük Millet Meclisine mütareke çağrısında bulunduğunu ve görüşmelerin 3 Ekim 1922 tarihinde Mudanya’da başladığını söyleyen Şahin, “Görüşmelere Türkiye Büyük Millet Meclisi adına İsmet Paşa, İngilizleri temsilen General Harington, Fransa adına General Charpy, İtalya adına ise General Mombelli katıldı. Görüşmeler Doğu Trakya’nın ve Boğazların boşaltılması ve Türkiye’ye geri verilmesi konusundaki görüş ayrılıkları nedeniyle sık sık kesildi. Zaman zaman gergin anların yaşandığı hatta Türk ordusunun yeniden harekât hazırlıklarına giriştiği mütareke görüşmeleri 11 Ekim 1922’de uzlaşma ile sonuçlandı” diye konuştu.
1911’den 1922’ye kadar geçen 11 yıllık savaş halinin Mudanya Mütarekesi ile sona erdiğini belirten Şahin, “Bu çok önemli bir husus. Ülkeyi istiladan kurtarıyor. İşgal altındaki İstanbul’un da barış antlaşması ile birlikte Türk yönetimine geri verilmesi Mudanya ile oluyor. Mudanya Ateşkes Antlaşması basit bir mütareke veya ateşkes antlaşması değil. Siyasal olarak da son derece önemli uluslararası yansımaları da olan bir antlaşma. Antlaşma ile birlikte Ankara Hükümeti istediğini elde ederek İstanbul, Boğazlar, Doğu Trakya’yı işgalden kurtarıyor. Milli Mücadelenin askeri safhası sona ermiş oluyor. Türkiye Büyük Millet Meclisinin siyasi bir zaferi olarak değerlendirmek gerekiyor” dedi.
Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkez Müdürü Prof. Dr. Ahmet Altıntaş “Mudanya Mütarekesine Giden Askeri Süreç” konulu sunumunda ise Mustafa Kemal Atatürk’ün Sakarya Savaşından itibaren “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır” anlayışı ile 26 Ağustos’ta Türk ordularının Büyük Taarruza geçtiğini söyledi. Afyonkarahisar’ın düşman işgalinden kurtulup hemen bunun arkasından da Başkomutanlık Meydan Savaşı yapılarak 30 Ağustos 1922’de Yunan ordusunun askeri bir değer olmaktan çıkartıldığını dile getiren Altıntaş, şunları kaydetti:
“Yaklaşık olarak 3 kolorduluk bir kuvvetin Dumlupınar Ovasında imha edildiğini biliyoruz. Bunun arkasından da yeni bir stratejiye geçildi. 1 Eylül 1922’de Mustafa Kemal’in vermiş olduğu ‘Ordular ilk hedefiniz Akdeniz’dir’ emri ile başka bir safahata büründü. Bu ‘Akdeniz’dir’ ifadesi 9 Eylül 1922’de sembol şehir olan güzel İzmir’imizin kurtuluşu ile neticelendi. Ancak 9 Eylül 1922’de Milli Mücadele’nin askeri safahatı tamamlanmadı. Yeni bir aşamaya geçildi. Bu yeni aşama İzmir kurtulduktan sonra Urla Yarımadası 15 Eylül’de kurtulacaktır. Türk orduları Başkomutanlık Meydan Savaşından sonra 2’ye ayrıldılar. 1. Ordu ve süvari kolordusu İzmir istikametine yönelirken 2. Orduya bağlı kuvvetler de Eskişehir-Bursa istikametinden İzmit-İstanbul istikametine yöneldi. Diğer kolu da Çanakkale istikametine yöneldi.”
Mustafa Kemal’in askeri güç ile diplomatik gücü uyumlu bir şekilde kullanmasının başarı örneklerinin görüldüğünü vurgulayan Altıntaş, “13-14-15 Eylül tarihleri arasında başta İngilizler olmak üzere Fransız ve İtalyanlar ne olacak diye çabalar içerisine giriyorlar. Fransız işgal kuvvetleri komutanı İstanbul’da müttefikleri ile hiç tanışmadan Mustafa Kemal’e geliyor. İngiliz, Fransız ve İtalyanlar tarafından kendilerine göre İstanbul ve Çanakkale Boğazlarında tarafsız bölge diye bir hat çiziliyor. Bu hatta yaklaşmayın diyorlar. Mustafa Kemal ise tarafsız bölge diye biz bir bölge tanımıyoruz diyor. Siz bunu nasıl ortaya çıkardınız diyor? Tarafsız bölge dediğimiz; Çanakkale Boğazı’nın Anadolu yakası İstanbul Boğazı’nın Anadolu yakası şeklinde kendilerine bir hat oluşturmuşlar. Dolayısıyla 9 Eylül’de başlayan süreç bu şekilde ortaya çıkacaktır” dedi.
“Mudanya Müzakereleri ve Antlaşması” başlıklı sunumu yapan Prof. Dr. Sadık Sarısaman ise Büyük Taarruz sonrası 18 Eylül itibariyle Anadolu’da hiçbir Yunan kuvvetinin kalmadığını ancak buna rağmen müzakerelerin başlamaması ve ateşkes teklifinin gelmemesinden ötürü sorunların yaşandığını ifade etti. Sarısaman, şöyle konuştu:
“Mudanya Mütarekesini hazırlayan sebepler ortada. Bir defa Büyük Taarruz ile Türk ordusunun galip gelmesi ile Yunan ordusu Anadolu’yu boşaltmak mecburiyetinde kalmıştır. Hatta 18 Eylül itibariyle Anadolu’da hiçbir Yunan askeri kalmamıştır. Yunanlıların ayrılması tam olarak meseleyi çözmemişti. Çünkü bize hala ateşkes teklifi gelmemişti. İngilizlerin ve İtilaf Devletlerinin razı olması gerekiyordu. Anadolu’da Yunan ordusu kalmadıktan sonra, 18 Eylül’den sonra, Türk ordusunun hedefi belliydi; Çanakkale Boğazı ve İstanbul Boğazı. Dolayısıyla artık İtilaf Devletleri ile karşı karşıyaydık. Bu noktada Fransızların ve İtalyanların çatışmadan uzak kaldıkları görülüyor. 20 Eylül tarihi itibariyle İtalyanlar ve Fransızlar Çanakkale’deki kuvvetlerini de çekiyorlar zaten. Bir nevi İngilizleri yalnız bırakıyorlar. İngilizlerin bu aşamada dominyonlarına müracaatı söz konusu ancak orada da olumlu cevap bulamıyorlar. İç siyasette ve bir kısım komutanlar bile savaş istemiyorlar ancak İngilizler için bir gurur meselesi olmuş durumda, boğazları bırakmak istemiyorlar. Yaparlarsa sömürgeleri üzerinde de mevzi kaybetmiş olacaklardı.”
İngilizlerin sahada yalnız bırakılması üzerine 23 Eylül tarihinde ateşkes teklifinin TBMM Hükümetine ulaştığını kaydeden Sarısaman, “23 Eylül itibariyle İtilaf Devleti adına TBMM Hükümetine bir ateşkes teklifi geliyor. Bu teklifte deniyor ki, bir ateşkes müzakeresi yapılsın ve Doğu Trakya ile boğazların boşaltılmasını taahhüt ediyoruz ancak şartlı bir şekilde barış anlaşması yapıldıktan sonra boşaltmayı teklif ediyorlar. Tabii Mustafa Kemal Paşa ve TBMM Hükümeti de savaş taraftarı değil, mümkünse barış yoluyla toprakları kurtarmak istiyorlar. 29 Eylül’de cevap veriliyor, ‘ateşkes müzakerelerine katılmaya hazırız fakat barış anlaşmasından evvel boşaltılması kaydıyla’ diye bir cevap gidiyor ve böylece Mudanya Ateşkes Anlaşmasının önü açılmış oluyor” dedi.
Müzakere sürecinde Türk tarafının beklentileri ile İtilaf Devletlerinin beklentileri arasındaki farklılıklara da değinen Sarısaman, Doğu Trakya ve boğazların boşaltılması konusundaki görüşmelerin çok sert geçtiğini ve hatta görüşmelerin kesilmesine sebep olduğunu ifade etti. Sarısaman, şunları kaydetti:
“Doğu Trakya’nın teslim alınması meselesi önemli bir konudur. 5 Ekim krizi denilen krizin sebebi de budur. İsmet Paşa, Doğu Trakya’nın ne zaman boşaltılacağını soruyor. Ancak diyorlar ki ‘Yunanlılar boşaltmayacak’. Bununla beraber boğazların da boşaltılmayacağı söyleniyor. Karşı tarafın torbasındaki ayrı, bizim torbamızdaki ayrı. Boğazlar konusunda onlar, belirledikleri tarafsız bölgeye riayet istiyorlar. Asıl kriz aslında Yunanlıların ne zaman boşaltacağı meselesi üzerinden çıkıyor yani. Hükümetlerine danışmak istiyorlar ve bunun sonucunda 5 Ekim’de görüşmeler kesiliyor. Ertesi gün Mustafa Kemal Paşa’nın İsmet Paşa’ya gönderdiği bir telgraf var. Mustafa Kemal Paşa telgrafta, ‘bizim belirttiğimiz şartlarda teslim edilmezse 6 Ekim akşamı taarruza geçin’ diyor. Bu aşamada Fransızların sorunun çözülmesine yönelik çabaları da söz konusu. Bu yaşananlar üzerine görüşmeciler tekrar masaya geliyorlar. Onlar da zaman kazanmaya çalışıyorlar.”
 |